Sinds 2013 kunnen personeelsleden van federale overheidsdiensten vermoedelijke integriteitsschendingen melden bij het Centrum Integriteit van de federale Ombudsman. Dat kan gaan om meldingen van fraude, vriendjespolitiek, misbruik,… Wij informeren hen en beschermen deze klokkenluiders tegen vergeldingsmaatregelen.
Europese Richtlijn
De bescherming van klokkenluiders is cruciaal in een staat die wil dat zijn overheidsdiensten integer werken. Potentiële melders moeten immers vertrouwen hebben in de procedure en erop kunnen vertrouwen dat ze zelf geen negatieve gevolgen zullen ondervinden als ze fraude of misbruik melden.
Het Network of European Integrity and Whistleblowing Authorities, waar wij lid van zijn, drong al jaren aan op een betere bescherming voor klokkenluiders. De Europese regelgever besliste in 2019 dat er binnen de lidstaten van Europa wetgeving moest komen die de melders van integriteitsschendingen beter zou beschermen. De nieuwe wetgeving benadrukt ook het belang van laagdrempelige en toegankelijke meldingskanalen. Eind 2022 zette België deze Europese Richtlijn over klokkenluiders in eigen wetgeving om.
Nieuwe Belgische wetgeving
Dankzij de nieuwe wetgeving komt er een duidelijk en toegankelijk meldingssysteem dat melders een zeer goede bescherming biedt. Het systeem is er zowel voor de private als voor de publieke sector.
- De wet van 28 november 2022 regelt de bescherming van melders in de private sector en verscheen in het Belgisch Staatsblad op 15 december 2022 en treedt op 15 februari 2023 in werking.
- De wet van 8 december 2022 regelt de meldkanalen en de bescherming van klokkenluiders in de publieke sector en verscheen in het Belgisch Staatsblad op 23 december 2022 en is van kracht sinds 2 januari 2023.
Rol van de federale Ombudsman
In deze betere bescherming van klokkenluiders heeft de Belgische wetgever de federale Ombudsman een centrale rol toebedeeld. Het is immers onze opdracht om bij te dragen aan een integere overheid en zo aan een goed werkende democratie.
De federale publieke sector
Voor de publieke sector zijn er slechts enkele veranderingen in de rol van de federale Ombudsman. Hij blijft meldingen van vermeende integriteitsschendingen ontvangen als extern kanaal (het interne kanaal is een aanspreekpunt binnen de overheidsdiensten zelf) en zal die meldingen blijven onderzoeken.
De meldingsprocedure voor wie een melding doet in de publieke sector wordt uitgebreid:
- ze is van toepassing op alle federale overheidsinstanties en dus ook op de beleidsorganen van de regeringsleden;
- iedereen die in een werkgerelateerde context informatie verkregen heeft kan melding maken van een veronderstelde integriteitsschending (dit is dus niet meer uitsluitend voor personeelsleden maar bijvoorbeeld ook voor leveranciers, oud-werknemers,…);
- anoniem melden en publieke onthullingen zijn toegelaten onder bepaalde voorwaarden;
- naast disciplinaire sancties riskeert wie vergeldingsmaatregelen neemt tegen een klokkenluider of zijn identiteit bekendmaakt administratieve of strafrechterlijke sancties.
De toegankelijkheid en laagdrempeligheid van de meldings- en beschermingsprocedure zijn altijd heel belangrijk geweest voor ons en dat blijft het. Zo stellen we als informatiepunt alle informatie ter beschikking over de meldprocedure en de bescherming. De toegankelijkheid zit ook in de vele toegangen tot het meldingskanaal, het feit dat er, met de nieuwe wetten, anoniem gemeld kan worden en wordt voorzien in de beschermingsprocedure zonder veel formaliteiten.
De privésector
In de klokkenluidersregeling in de privésector worden we federaal coördinator voor externe meldingen. Dit moet de meldprocedure zo eenvoudig mogelijk houden voor klokkenluiders..
Het is onze opdracht om
- externe meldingen van integriteitsschendingen te ontvangen;
- na te gaan of ze ontvankelijk zijn en of er een redelijk vermoeden is dat de gemelde inbreuken hebben plaatsgevonden;
- en, indien dit laatste het geval is, ze doorsturen naar de instantie die bevoegd is om de melding te onderzoeken.
In uitzonderlijke gevallen, zoals wanneer geen enkele instantie bevoegd is, zal de federale Ombudsman optreden als bevoegde instantie en de melding ook onderzoeken.
Informatie, bescherming en ondersteuning
Melders kunnen bij ons terecht voor volledige en onafhankelijke informatie over de meldprocedures en de beschermingsmaatregelen. We beschermen klokkenluiders tegen vergeldingsmaatregelen in de publieke sector en zullen dat ook doen voor klokkenluiders uit de privésector. Dit wil zeggen dat klokkenluiders bij ons kunnen aankloppen als ze negatieve gevolgen ondervinden in hun werksituatie als gevolg van een melding. In dat geval contacteren wij de werkgever om de negatieve maatregel ongedaan te maken of te compenseren. Deze bescherming is onbeperkt in de tijd.
Voor juridische, psychologische, sociale, IT- en communicatieondersteuning kunnen klokkenluiders terecht bij het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM).